Cảnh giác với ngộ độc măng tươi?

Vừa qua, Khoa hồi sức cấp cứu Nhi, Bệnh viện Xanh Pôn, Hà Nội cứu sống một cháu bé 9 tháng tuổi bị ngộ độc măng cấp. Trước đó, gia đình cho trẻ uống nước măng tươi giã nát để hạ sốt theo kinh nghiệm của hàng xóm. Trẻ đến viện trong tình trạng ngừng thở, nổi vân tím toàn thân, co giật, duỗi cứng, hôn mê...
Bệnh nhân là Dương Quang T., 9 tháng tuổi, ở Đông Anh - Hà Nội. Trẻ bị sốt khoảng 3 ngày, gia đình sốt ruột, được hàng xóm mách bảo lấy măng tre tươi giã nhỏ rồi lọc nước cho uống sẽ khỏi bệnh. Sau khi uống chưa đầy 30 phút, trẻ xuất hiện nôn, khó thở, co giật, rồi hôn mê. Gia đình đưa cháu đến Bệnh viện Đông Anh cấp cứu, được các bác sĩ đặt ống thở nội khí quản, bóp bóng rồi chuyển ngay đến Khoa Hồi sức cấp cứu khi Bệnh viện Xanh Pôn.

Tại Bệnh viện Xanh Pôn, tình trạng của cháu hết sức nguy kịch, tím toàn thân, nhịp tim đập nhanh và không đều, co giật, duỗi cứng, hôn mê, các xét nghiệm biểu hiện tình trạng rối loạn toan chuyển hóa nặng. Qua thăm khám và hỏi bệnh, các bác sĩ chẩn đoán trẻ bị nhiễm độc cyanide do uống nước măng tươi.
Trẻ được hồi sức tích cực, cho thở máy, chống co giật, chống toan chuyển hóa, loại bỏ độc chất bằng rửa dạ dày và dùng các thuốc tiêm truyền qua đường tĩnh mạch. Sau 4 giờ hồi sức cấp cứu, trẻ hết co giật, thở được, tình trạng ổn định dần. Sau 12 giờ trẻ tỉnh hoàn toàn, bú được, đã thoát khỏi tình trạng nguy hiểm...

Tại sao lại ngộ độc măng tươi?

Cyanide là một gốc acid (-CN) mà hợp chất của nó bao gồm các muối hoặc acid, có đặc tính rất độc, liều gây tử vong qua đường tiêu hóa là 1mg/kg trọng lượng cơ thể.

Trong măng tươi có chứa hàm lượng cyanide rất cao, khoảng 230mg/kg măng củ. Khi người ăn phải măng có chứa nhiều cyanide, dưới tác động của các enzym đường tiêu hóa, cyanide ngay lập tức biến thành acid cyanhydric (HCN), là một chất cực độc với cơ thể.

Trong cơ thể, cyanide tác động lên chuỗi hô hấp tế bào bằng cách làm bất hoạt các enzym sắt của cytocromoxydase hoặc warburgase, là nguyên nhân gây tình trạng thiếu ôxy tế bào và toan chuyển hóa nặng.

Biểu hiện của ngộ độc măng tươi

Tùy theo hàm lượng cyanide có trong măng tươi mà người ăn phải có biểu hiện ngộ độc ở mức độ nặng, nhẹ khác nhau. Các triệu chứng thường xuất hiện sau khi ăn măng khoảng từ 5-30 phút. Trường hợp nhẹ, biểu hiện sợ hãi, lo lắng, chóng mặt, đau đầu, rối loạn ý thức, buồn nôn, nôn, kích thích niêm mạc đường hô hấp...

Trường hợp nặng, biểu hiện co giật, cứng hàm, duỗi cứng, giãn đồng tử, suy hô hấp, tím tái, hôn mê. Nặng hơn nữa sẽ ngừng thở, tim đập nhanh và không đều, rối loạn dẫn truyền nhĩ thất, là nguyên nhân chính gây tử vong sau vài phút nếu không được cấp cứu kịp thời.

Xử trí ngộ độc măng

Khi người ăn nhiều măng xuất hiện các dấu hiệu trên, cần giúp nạn nhân nôn ngay, làm hô hấp nhân tạo nếu ngừng thở, chuyển ngay nạn nhân đến trung tâm y tế gần nhất.

Tại các cơ sở y tế, ngay lập tức giải quyết tình trạng suy hô hấp, chống toan chuyển hóa, chống co giật, loại bỏ độc chất trong máu và trong đường tiêu hóa.

Một trong những đặc tính quan trọng của cyanide là bị bất hoạt bởi đường glucose nhờ tạo ra hợp chất C7H13O6N ít độc. Bởi vậy phương pháp truyền đường glucose tĩnh mạch vừa có tác dụng chống toan chuyển hóa, vừa có tác dụng loại bỏ độc chất.

Trước đây, để loại bỏ độc chất nhằm tránh tác động vào chuỗi hô hấp tế bào, người ta sử dụng xanh methylen tiêm tĩnh mạch. Các nghiên cứu gần đây cho thấy, khi tiêm xanh methylen gây ra tình trạng giả methemoglobin, lại làm ảnh đến chuỗi hô hấp tế bào nên phương pháp này không còn thích hợp. Có thể sử dụng vitamin B12 để loại bỏ độc chất thay cho xanh methylen theo phương pháp kinh điển.

Đề phòng ngộ độc măng

Măng là một thực phẩm ưa thích của người dân Việt Nam ở cả nông thôn cũng như thành thị, đặc biệt trong các bữa cỗ hay các dịp lễ tết. Tuy nhiên, nếu sử dụng măng không đúng cách sẽ hết sức nguy hiểm, làm ảnh hưởng đến sức khỏe và có thể gây tử vong.

Mỗi kg măng củ có chứa khoảng 230mg cyanide, có thể gây tử vong ngay tức thì cho hai trẻ em hơn một tuổi. Khi luộc sôi khoảng 12 giờ, hàm lượng cyanide vẫn còn khoảng 160mg trong mỗi kg. Nhưng nếu luộc và ngâm nước lâu ngày, khi măng đã ngả màu vàng và mùi chua, thì hàm lượng cyanide chỉ còn chưa đầy 9mg trong mỗi kg.
Đến nay, chưa có tài liệu nào hướng dẫn cách chế biến măng để bảo đảm an toàn, nhưng căn cứ vào kinh nghiệm dân gian và đặc tính hàm lượng cyanide trong măng, để tránh ngộ độc khi ăn măng thì cách tốt nhất là phải luộc măng thật kỹ, khi luộc thay nước nhiều lần, ngâm măng đủ thời gian trước khi sử dụng.
Những quan niệm sai lầm như uống nước măng tươi để hạ sốt và chữa bệnh, măng không nên nấu kĩ vì sợ mất chất, măng ngâm dấm chưa đủ thời gian đã ăn... sẽ là những nguyên nhân chính gây nên tình trạng ngộ độc măng nguy hiểm.