Tại sao bị viêm xoang cấp?

Viêm xoang là bệnh rất phổ biến ở nước ta, viêm các xoang cạnh mũi theo thứ tự thường gặp là xoang hàm, xoang sàng, xoang trán, xoang bướm và viêm nhiều xoang cùng một lúc. Có nhiều bệnh căn gây viêm xoang như vi khuẩn, virut, nấm và tác nhân dị ứng nhưng hay gặp nhất là viêm xoang do vi khuẩn.

Nguyên nhân gây viêm xoang

Xoang là những khoang thông khí trong xương mặt. Trong đó xoang hàm và xoang sàng có từ khi sinh, xoang trán phát triển sau 2 tuổi và xoang bướm phát triển sau 7 tuổi. Giống như mũi, các xoang có lớp lót biểu mô hô hấp gồm tế bào hình đài tiết dịch nhày và tế bào lông rung. Lớp dịch nhày di chuyển đến các lỗ xoang với tốc độ nhanh đến 1cm mỗi phút do tác dụng đập của lông rung. Lỗ xoang có kích thước nhỏ, chẳng hạn đường kính của lỗ xoang sàng chỉ từ 1 - 2mm. Viêm xoang xảy ra khi thời gian di chuyển của lông rung dịch nhày chậm hoặc nghẽn lỗ xoang dẫn đến tình trạng đọng lại của dịch nhày.

Bệnh viêm xoang khá phổ biến, hay gặp nhất là viêm xoang hàm, tiếp đến là viêm xoang sàng, xoang trán và xoang bướm. Viêm đường hô hấp trên do virut là dấu hiệu báo trước viêm xoang trong khoảng 0,5% loại nhiễm này có biến chứng viêm xoang nhiễm khuẩn cấp tính. Nhiễm virut đường hô hấp trên cũng làm tăng lượng dịch nhày và có thể làm tổn thương tế bào lông rung, do đó làm chậm quá trình di chuyển dịch nhày gây viêm xoang. Hầu hết các trường hợp viêm xoang là do nghẽn lỗ xoang, do phù màng nhày.

Viêm mũi dị ứng cũng là một nguyên nhân gây ra nghẽn lỗ xoang, do phù màng nhày hoặc do polyp. Các trường hợp đặt ống mũi khí quản hoặc mũi dạ dày có thể gây ra nghẽn lỗ xoang là nguy cơ gây viêm xoang. Nhiễm khuẩn răng có thể là nguyên nhân gây ra viêm xoang hàm có lẽ do chân răng hàm trên gồm răng hàm nhỏ số hai, răng hàm số một và số hai tiếp giáp với đáy xoang hàm. Các nguyên nhân khác như chấn thương khí áp do lặn sâu dưới biển hoặc đi máy bay; bất thường dịch nhày trong bệnh xơ nang; các hóa chất gây kích thích; dị vật, khối u bạch huyết trong mũi, ung thư biểu mô tế bào vảy, và bệnh u hạt Wegener hay bệnh xơ cứng mũi đều có thể gây ra viêm xoang do tắc nghẽn.

Những công trình nghiên cứu đã xác định rõ vi khuẩn gây viêm xoang hàm cấp tính bằng cách chọc xoang và hút xoang trực tiếp, hai tác nhân gây bệnh thường gặp nhất là Streptococcus pneumoniae và Haemophilus influenzae; còn gặp Moraxella catarrhalis gây bệnh viêm xoang trẻ em; rhinovirus, virut cúm và virut á cúm riêng biệt hay cùng với vi khuẩn gây viêm xoang ở người lớn.

Biểu hiện bệnh như thế nào?

Sau khi bị viêm long đường hô hấp trên, bệnh nhân thấy xuất hiện các triệu chứng viêm xoang cấp tính gồm: chảy mủ trong mũi hoặc sau mũi, nghẹt mũi, đau mũi hay cảm giác nặng mũi. Đau do viêm xoang, vị trí đau phụ thuộc vào xoang bị viêm. Viêm xoang hàm điểm đau thường định vị trong má hay răng hàm trên; đau xoang sàng ở giữa hai mắt hoặc sau hốc mắt; đau xoang trán trên lông mày; và đau xoang bướm ở nửa trên của mặt hay sau hốc mắt và lan đến vùng chẩm. Cảm giác đau tăng khi cúi người hay khi nằm ngửa.

Trên 50% số bệnh nhân viêm xoang hàm cấp tính bị sốt. Việc chẩn đoán viêm xoang nhiễm khuẩn khó vì triệu chứng giống như viêm đường hô hấp trên do nhiễm virut. Một số nghiên cứu cho thấy: triệu chứng bệnh cảm lạnh kéo dài từ 7 - 10 ngày là đặc điểm phổ biến nhất của viêm xoang nhiễm khuẩn. Chụp CT có giá trị chẩn đoán nhất là đối với bệnh viêm xoang sàng và xoang bướm.

Chữa trị và phòng bệnh ra sao?

Để điều trị hiệu quả đối với viêm xoang nhiễm khuẩn cấp tính nên dùng biện pháp diệt vi khuẩn gây bệnh. Có thể dùng một trong các thuốc kháng sinh sau đây: amoxicillin; trimethoprim - sulfamethoxazol có thể công hiệu trong điều trị các trường hợp bị viêm lần đầu. Trường hợp viêm xoang trong bệnh viện, mầm bệnh thường gặp là Staphylococcus aureus và các vi khuẩn gram âm, nên điều trị theo kháng sinh đồ. Ngoài điều trị nội khoa, còn cần phải phẫu thuật để mở rộng lỗ xoang và dẫn lưu chất tiết đặc trong trường hợp viêm xoang cấp tính nặng, đối với bệnh xoang sàng, xoang trán hoặc xoang bướm mà điều trị bằng kháng sinh tiêm không kết quả.

Muốn phòng bệnh viêm xoang nhiễm khuẩn cần thực hiện các biện pháp như sau: luôn luôn giữ vệ sinh răng miệng, mũi; tránh nhiễm lạnh; tránh hít thở phải không khí bị ô nhiễm, có mùi hôi thối; thường xuyên ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng và tập luyện thể dục để nâng cao sức đề kháng của cơ thể; khám và điều trị dứt điểm các bệnh nhiễm khuẩn khu vực miệng, mũi, họng, tai và bệnh răng lợi.

1. Viêm nhiễm: hiện vẫn là nguyên nhân thường gặp với mọi lứa tuổi ở nước ta, đặc biệt với trẻ em.

+    Viêm mũi thường gặp nhất, do khí hậu nóng, ẩm, thay đổi thời tiết bất thường cùng với tình trạng ô nhiễm không khí ở nơi công cộng và trong gia đình. Đặc biệt các viêm mũi virut lây như cúm …, ở trẻ nhỏ là viêm mũi họng cấp. Các đợt viêm mũi cấp hay mạn đều gây ngạt, tắc mũi, chảy mũi nhầy hay mủ nếu không được điều trị tích cực sẽ đưa tới viêm xoang cấp hay viêm xoang mạn, đôi khi không được biết đến, khi ở mức độ nặng: có pôlip, chảy mủ đặc, tổn thương xoang đã đáng kể.

+    Viêm , tổn thương răng: như trong phần phẫu (những điều cần biết về xoang mặt) đã nêu, xoang hàm có nhiều liên quan đến các răng từ sô 3 đến số 10 hàm trên. Khi các răng này bị sâu, viêm tủy răng, viêm cuống, chân răng hay có u năng, u hạt chân răng cũng như các bất thường xảy ra khi chữa hay nhổ các răng trên sẽ đưa tới viêm xoang hàm. Với trẻ em răng hay bị sâu, bị sún, các mầm răng lại nằm ở thành xoang nên càng dễ đưa tới viêm xoang

2. Bít tắc vùng thông mũi – xoang: trong cấu trúc và chức năng xoang (Những điều cần biết về  xoang mặt) ta đã biết các xoang đều thông với hốc mũi với  các lỗ thông xoang – mũi ở khe giữa là chủ yếu:

+    Bất kể vì nguyên nhân gì gây bít tắc vùng này như viêm mũi gây phù nề hay các dị hình ở vách ngăn mũi: mào, gai lệch, vẹo hoặc bất thường của cuống giữa … tùy theo hình dạng, vị trí, mức độ nếu gây cản trở, bít tắc lỗ thông mũi – xoang đều được coi là nguyên nhân gây viêm xoang.

+    Như vậy, các u hốc mũi ở vùng này : thường gặp nhất là pôlip mũi; các phì đại của cuốn giữa, cuốn dưới do viêm; dị dạng bất thường của các cuốn mũi cũng là do các nguyên nhân quan trọng

3. Dị ứng: là nguyên nhân ngày càng đượ đặc biệt lưu ý, qua các số liệu điều tra, thống kê cho thấy dị ứng chiếm 15 – 20% trong các nguyên nhân gây viêm xoang. Trong đời sống đô thị hóa hiện nay, tỷ lệ viêm xoang do bị dị ứng đang ngày càng gia tăng

+    Viêm mũi dị ứng: với tình trạng phù nề, xuất tiết nhiều là điều kiện thuận lợi để đưa tới viêm xoang nhiễm khuẩn.

+    Dị ứng toàn thân hay cơ địa dị ứng cũng được đặc biệt lưu ý qua thực tể hay tỷ lệ viêm xoang ở những người bị hen, xuyễn, nổi mày đay cao hơn rõ rệt. Những người có bệnh hay cơ địa dị ứng khi có thêm các yếu tố khác như bị viêm mũi do cúm, có gai vách ngăn mũi … rất dễ đưa tới viêm xoang

Mặt khác, những người này khi được điều trị, phẫu thuật xoang thường hay bị tái phát.

4. Chấn thương: với sự gia tăng chóng mặt của các tai nạn giao thông mà chấn thương vùng mặt rất thường gặp. Những chấn thương xoang – mũi hở (dễ được phát hiện, xử lý) chấn thương xoang kín (thường bị bỏ qua)

Các chấn thương xoang bị bỏ qua hay đã được phát hiện nhưng xử lý không đúng, không triệt để dễ gây viêm xoang mạn ngay khi bị viêm xoang ( thường là viêm mạn tiềm tang) nên cũng có thể chỉ khi có biến chứng hay được chụp Xquang, cắt lớp vi tính mới được phát hiện

5. Cơ địa: một số bệnh toàn thân như suy giảm miễn dịch HIV/AIDS, đái tháo đường … rất dễ đưa tới viêm xoang mặt. Các viêm xoang này thường tiến triển âm ỉ, dai dẳng, khó điều trị hiệu quả và rất dễ bị tái phát.

-     Ô nhiễm môi trường không khí là một yếu tố rất quan trọng, ngày càng được đặc biệt lưu ý tới nhất là ở các đô thị, các khu nhà chung cư mật độ dân cư đông, không đảm bảo các yếu tố vệ sinh môi trường. Viêm xoang mặt luôn được nhắc đến trong hội chứng nhà cao tầng, hội chứng máy điều hòa nhiệt độ ( làm việc hay sinh hoạt thường xuyên trong phòng kín với máy điều hòa không khí).

Cũng lưu ý đến tình trạng ô nhiễm do bụi, hóa chất, hơi khí kích thích rất thường gặp ở nước ta.

Đặc biệt với khói thuốc lá, các công trình nghiên cứu ở nhiều nước với số lượng khảo sát hàng chục vạn người cho thấy: những người nghiện thuốc lá có tỷ lệ viêm xoang cao hơn nhiều lần so với người không hút thuốc. Đồng thời cũng cho thấy ở trẻ (không hút thuốc) nhưng có bố hay gia đình có người hút thuốc lad cũng có tỷ lệ viêm xoang cao hơn ở trẻ khác

Ở những người nghiện hay phải tiếp xúc với khói thuốc lá hàng ngày rất khó điều trị khỏi hẳn viêm xoang, phẫu thuật xoang rất dễ đưa tới tái phát

6. Yếu tố nghề nghiệp: cũng đóng vài trò quan trọng trong viêm xoang. Đặc biệt lưu ý đến các nghề:

+    Lao động thường xuyên trong môi trường ẩm, lạnh như ở các nhà máy đông lạnh hải sản, đồ hộp …

+    Các nhà máy hóa chất, thuốc trừ sâu: những người luôn tiếp xúc với thuốc trừ sâu bảo vệ thực vật

+    Công nhân làm việc trong các nhà máy dệt, sợi; xay xát bột ngũ cốc; nhà máy lông gia súc; những người tiếp xúc lông vũ.

+    Những người phải làm việc tại các công trường, vị trí ngoài trời bụi bẩn, nắng mưa bất thường.