Thú rừng phát triển nhanh tại vườn quốc gia Phú Quốc như nào?

Vài năm trước, nhiều nhà khoa học cùng các cơ quan thông tin đại chúng đã lên tiếng về việc cây mai dương, có tên khoa học là Mimosa pigra L, đang lấn chiếm Vườn Quốc gia (VQG) Tràm Chim thuộc huyện Tam Nông, Đồng Tháp với tốc độ chóng mặt. Vậy mà từ đó đến nay vẫn chưa có cơ quan chức năng nào vào cuộc thực thụ. Ước tính đến năm 2005, cây mai dương sẽ lan rộng với diện tích khoảng 2.000ha!

Ông Nguyễn Văn Lũ, giám đốc VQG Tràm Chim, cho biết: Vào năm 1985, tiền thân của khu bảo tồn này thuộc Công ty Nông Lâm Ngư Trường huyện Tam Nông quản lý. Đến năm 1991, UBND tỉnh Đồng Tháp đã quyết định đổi nơi đây thành Trung tâm Bảo vệ Sếu và Môi trường thiên nhiên Tràm Chim. Sau ba năm, Trung tâm này chuyển thành Khu Bảo tồn thiên nhiên Đất ngập nước Tràm Chim. Vào năm 1998, Chính phủ quyết định chuyển hạng nơi này thành VQG Tràm Chim. Trong tương lai, VQG này sẽ trở thành một chuẩn quốc gia về hệ sinh thái đất ngập nước vùng lụt kín Đồng Tháp Mười. Đáng chú ý hơn là nơi đây sẽ bảo tồn những giá trị độc đáo về lịch sử, văn hóa; đồng thời là nơi nghiên cứu khai thác hợp lý hệ sinh thái của vùng, vì lợi ích của quốc gia và xa hơn nữa, đóng góp vào việc bảo vệ môi trường, sinh thái của vùng Đông Nam Á.

Báo động mang tên: Mai dương!

Theo thống kê, VQG này có tổng diện tích khoảng 27.588ha, trong đó vùng lõi chiếm khoảng 7.588ha, vùng đệm: 20.000ha. VQG Tràm Chim nằm ở hạ lưu sông Mê Kông và " lọt thỏm" trong trung tâm Đồng Tháp Mười, cách sông Tiền 25km về phía Tây, rất gần với biên giới Việt Nam - Campuchia và nằm trọn trên địa bàn huyện Tam Nông, tỉnh Đồng Tháp.

VQG Tràm Chim hiện có trên 130 loài thực vật bậc cao, khoảng 55 loài cá nước ngọt. Thủy sinh vật nơi đây rất phong phú, với 185 loài thực vật nổi; 93 loài động vật nổi và khoảng 90 loài động vật đáy. Tràm Chim còn có lớp thú với khoảng 15 loài, các loại bò sát luỡng cư chiếm tới 44 loài. Nổi bật hơn cả trong động vật nơi đây là 198 loài chim nước, trong số đó có 16 loài cực kỳ quý hiếm được xếp vào Sách Đỏ Việt Nam như: sếu đầu đỏ, giang sen, già đãy, cò quắm đầu đen, điên điển, công đất... mà cứ tới mùa cư trú, cả hàng ngàn con lại bay về đây sinh sống trong thời gian dài.

Tuy nhiên, theo các nhà chuyên môn, hiện nay nguy cơ lớn nhất đang từng ngày đe dọa đến các hệ động - thực vật, cũng như vùng sinh thái của VQG Tràm Chim là nạn xâm lấn của cây mai dương. Bà Lê Thị Thủy, phó chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ Thực vật tỉnh Đồng Tháp, cho biết: Từ trước những năm 1980, trên địa bàn tỉnh, loại cây mai dương chỉ xuất hiện ở hai huyện Tân Hồng và Hồng Ngự với "quy mô" lúc đó còn rất nhỏ. Sau đó, loài cây xâm hại này đã lây lan sang các nơi khác của hai huyện Thanh Bình, Tam Nông và đã xâm nhập vào VQG Tràm Chim.

Theo số liệu của Phòng Nghiên cứu Khoa học và Môi trường thuộc Khu Bảo tồn Tràm Chim, hồi những năm 1984-1985, nơi đây chỉ có một vài bụi mai dương xuất hiện. Vậy mà chỉ hơn mười năm sau, con số này đã lên tới gần 150ha. Đáng sợ hơn là đến năm 2000, loại cây này đã lây lan với tốc độ chóng mặt khi chiếm một diện tích tới gần 1.000ha. Hiện tại, vào đầu năm 2004, con số này đã là 1.500ha. Điều đáng quan tâm là diện tích cây mai dương mọc lại tập trung ở vùng lõi, còn nếu kể cả vùng đệm thì con số này sẽ còn cao hơn nhiều. Với tốc độ lan nhanh như vậy, các chuyên gia dự đoán chỉ đến cuối năm 2005, cây mai dương sẽ chiếm khoảng diện tích không dưới 2.000ha (chỉ tính trong vùng lõi) tại VQG Tràm Chim này.

Ba tỷ đồng, liệu có diệt nổi cây mai dương?

Anh Lê Hoàng Long, cán bộ Phòng Khoa học Môi trường VQG Tràm Chim cho biết: Loại cây này có nguồn gốc từ Mexico, đặc biệt có sức "chịu đựng" khủng khiếp và lây lan cực nhanh. Cây mai dương thích nghi với mọi môi trường sống. Theo tính toán, một cây cho khoảng 10.000 hạt/năm và hạt này có sức sống hơn một năm trên đất khô và từ bảy - tám năm trong môi trường nước. Chính vì vậy, khi đã "len lỏi" vào được khu vực nào mà không có cách ngăn chặn ngay từ đầu thì chúng sẽ nảy nở, lây lan với tốc độ chóng mặt.

Trở lại chuyện cây mai dương trong VQG Tràm Chim, ngay từ đầu khi phát hiện có loài thực vật ngoại lai này xâm nhập, Ban giám đốc VQG đã đưa ra rất nhiều phương án thủ công (làm cỏ bằng tay là chủ yếu), dùng thuốc trừ cỏ (rất hạn chế) nhằm tiêu diệt chúng. Thế nhưng, cuộc chiến này vẫn là "lực bất tòng tâm" khi lực lượng nhân công của VQG Tràm Chim quá mỏng và cũng không có... kinh phí. Vì vậy, họ đành phải nhìn VQG mỗi ngày mỗi bị cây mai dương "lấy" đi diện tích của mình.

Cũng cần nhắc lại: Cách đây vài năm, các cơ quan thông tin đại chúng đã đưa tin về tác hại xâm nhập của cây mai dương tại đây. Lúc đó, Chính phủ đã chỉ đạo cho Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn phải "rốt ráo" giải quyết. Theo ông Lũ, sau đó cũng có một vài cuộc hội thảo bàn về vấn đề trên. Tuy nhiên, mọi chuyện cũng chỉ dừng tại đó.

Theo giới chuyên môn, để đối phó với cây mai dương trong VQG Tràm Chim như hiện nay thì không thể dùng phương pháp hóa học (dùng thuốc diệt cỏ) vì đây là biện pháp cấm kỵ nhằm bảo đảm môi trường, giữ hệ sinh thái tự nhiên nơi đây. Phương án tối ưu nhất vẫn là... thủ công, nhưng với diện tích mà cây mai dương đã hiện diện trong VQG này thì cần có kinh phí tương đối lớn, khoảng ba tỷ đồng, với thời gian tối thiểu cũng mất hai năm. Ông Lũ ngao ngán: "Nếu không có đơn vị nào tài trợ thì chúng tôi đành chịu thua với một lý do thật đơn giản: Không tiền!".

Về cách tiêu diệt cây mai dương, trước đây trường ĐH Cần Thơ đã có dự án nuôi thả dê để ăn trụi loài cây hoang dại này; còn trường ĐH Khoa học Tự nhiên TP.HCM thì đưa ra đề tài trồng nấm mèo từ nguyên liệu là bột cây mai dương. Tuy nhiên, hai phương án trên thật sự vẫn chưa mang lại hiệu quả cao như mọi người mong muốn.