Phương pháp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trung học cơ sở như thế nào ?

Giáo dục là quá trình kết hợp vai trò chủ đạo của giáo viên với sự tự giác tích cực, tự rèn luyện của học sinh nhằm hình thành ý thức, tính cách và chủ yếu là hình thành thói quen đạo đức với các chuẩn mực xã hội qui định.

Nhân cách học sinh được hình thành qua hai con đường cơ bản: con đường dạy học trên lớp và con đường hoạt động ngoài giờ lên lớp. Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp (HĐGDNGLL) là một bộ phận hữu cơ của quá trình giáo dục ở nhà trường phổ thông trung học cơ sở (THCS). Đó là những hoạt động được tổ chức ngoài giờ học các môn văn hóa ở trên lớp. HĐGDNGLL là sự tiếp nối hoạt động dạy học trên lớp, là con đường gắn lý thuyết với thực tiễn, tạo nên sự thống nhất giữa nhận thức và hành động, góp phần hình thành tình cảm, niềm tin và sự phát triển nhân cách cho các em. HDGDNGLL là điều kiện thuận lợi để học sinh phát huy vai trò chủ thể của mình trong hoạt động, nâng cao tính tích cực hoạt động rèn luyện nhân cách phát triển toàn diện.

1. Mục tiêu của HĐGDNGLL:

HĐGDNGLL ở trường THCS hướng đến những mục tiêu sau đây:

- Củng cố và khắc sâu những kiến thức của các môn học, mở rộng và nâng cao hiểu biết cho học sinh về các lĩnh vực của đời sống xã hội, làm phong phú hơn vốn tri thức kinh nghiệm hoạt động tập thể của học sinh

- Rèn luyện các kỹ năng cơ bản phù hợp với lứa tuổi học sinh trung học cơ sở như: kỹ năng giao tiếp ứng xử có văn hóa, kỹ năng tổ chức quản lý và tham gia các hoạt động tập thể với tư cách là chủ thể hoạt động, khả năng kiểm tra, đánh giá kết quả học tập, rèn luyện, củng cố phát triển các hành vi, thói quen tốt trong học tập, lao động và công tác xã hội.

- Bồi dưỡng thái độ tự giác, tích cực tham gia các hoạt động tập thể và hoạt động xã hội, hình thành tình cảm chân thành, niềm tin trong sáng với cuộc sống, với quê hương đất nước, có thái độ đúng đắn với các hiện tượng tự nhiên và xã hội.

Từ mục tiêu của HĐGDNGLL, cho thấy việc rèn luyện kỹ năng cho học sinh là yêu cầu rất cơ bản trong quá trình các em tham gia hoạt động, đòi hỏi người giáo viên phải linh hoạt trong việc sử dụng các phương pháp và hình thức tổ chức hoạt động. Việc thay đổi các phương pháp và hình thức tổ chức hoạt động trong một chủ đề hoạt động cụ thể sẽ tạo điều kiện hình thành và phát triển các kỹ năng cơ bản ở học sinh. Đó cũng là giải pháp rèn luyện kỹ năng sống cho học sinh, tức là những kỹ năng - theo tổ chức UNICEF - mang tính tâm lý xã hội và giao tiếp cá nhân giúp cho con người đưa ra những quyết định có cơ sở, giao tiếp một cách có hiệu quả, phát triển những kỹ năng tự xử lý và quản lý bản thân nhằm giúp họ có một cuộc sống lành mạnh và có hiệu quả.

2. Thực tiễn tổ chức HĐGDNGLL ở trường THCS hiện nay

Thực tế, nhiều trường THCS đã chú ýcải tiến về nội dung và hình thức hoạt động  nhằm nâng cao hiệu qủa giáo dục và thu hút  được sự tham gia của học sinh.Song những  cải tiến đó chỉ là bộ phận thiếu tính hệ thống và nhất là chưa khai thác hết tiềm năng của  học sinh. Do Đó vai trò chủ thể hoạt động của  học sinh nhiều khi bị mờ nhạt, nhất là trong  các tiết sinh hoạt. Giáo viên thường lặp đi  lặp lại một vài hình thức hoạt động đơn giản  như: Sơ kết lớp, vui văn nghệ, tuyên dương  khen thưởng học sinh....

Nội dung hoạt động  ít thay đổi, hình thức hoạt động thiếu tính đa  dạng. Vì vậy dễ gây sự nhàm chán, tạo bầu  không khí uể oải trong hoạt động của học  sinh. Hơn nữa, trong những năm gần đây,  tình trạng thanh, thiếu niên, đặc biệt là học  sinh trung học cơ sở, phạm pháp ngày càng  gia tăng và mức độ nghiêm trọng của nó đã  đến mức báo động.Học sinh THCS dễ rơi  vào những tệ nạn xã hội và góp phần ảnh  hưởng đến môi trường học đường. Có rất  nhiêu nguyên nhân dẫn đến tình trạng này,  nhưng một trong những nguyên nhân chính  đó là học sinh ngày nay rất thiếu về cáckỹ  năng sống cần thiết. Tình trạng thiếu kĩ năng  sống đang khiến giới trẻ gặp lúng túng trong  việc giải quyết các vấn đề của bản thân, của  nhóm từ  đó dẫn đến trạng thái khủng hoảng  tâm lí khi thiếu một bản lĩnh vững vàng và kĩ  năng ứng phó.  Nếu như có một chương trình hoạt động  phong phú, có sự định hướng tốt của giáo  viên, với vai trò chủ động của học sinh thì chắc chắn các hoạt động sẽ mang lại tác dụng giáo dục tốt cho các em. Chính vì vậy,  việc nâng cao nhận thức về đổi mới phương  pháp tổ chứcHĐGDNGLL cho học sinh  và tiến hành đổi mới phương pháp tổ chức  HĐGDNGLL thực sự là yêu cầu quan trọng  trong quá trình đổi mới giáo dục phổ thông. 

3. Phương hướng đổi mới 

3.1. Trước hết, phải đa dạng hóa các  hình thức HĐGDNGLL, khắc phục tính chất đơn điệu,lặp đi lặp lại một vài hình thức đã  quá quen thuộc với học sinh và gây ra nhàm  chán, tẻ nhạt đối với các em. Để thực hiện  phương hướng này cần cụ thể hóa ở những điểm sau:

 - Nắm thật chắc mục tiêu giáo dục của  từng hoạt động cụ thể. Mục tiêu đó định  hướng cho giáo viên trong việc xây dựng  nội dung và hình thức hoạt động nhưng phải  đảm bảo tính thống nhất và mối liên hệ chặt  chẽ giữa các nội dunghoạt động của các tuần  với nhau.

 - Lựa chọn các hình thức hoạt động phù  hợp với nội dung của tuần, của tháng. Những  hình thức này có thể được thay đổi hoặc nhắc  lại ở mỗi chủ điểm giáo dục tháng. Điều đó sẽ  có tác dụng giúp em thực hiện HĐGDNGLL  một cách linh hoạt chủ động hơn.

 - Gắn đổi mới các hình thức hoạt động với  đổi mới phương pháp tổ chức HĐGDNGLL.  Điều này thể hiện ở chỗ tăng cường tính chất  tương tác, tính sáng tạo của học sinh khi tham gia hoạt động. Tính sáng tạo là công  cụ nhận thức thiết yếu giúp học sinh nâng  cao hiểu biết của mình qua hoạt động. Đổi  mới phương pháp tổ HDGDNGLL là phải  khuyến khích tính sáng tạo của học sinh. 

3.2. Đổi mới phương pháp HĐGDNGLL  cần hướng vào việc phát triển tính chủ động,  tính tích cực của học sinh, khả năng hoạt  động độc lập, khả năng tự đề xuất và giải  quyết vấn đề trong hoạt động cũng như khả  năng tự kiểm tra đánh giá kết quả của các  em. Đó là khả năng tự quản HĐGDNGLL  của học sinh. Tự quản HĐGĐNGLL tạo điều  kiện cho học sinh phát huy tinh thần trách  nhiệm trong việc tham gia và điều khiển hoạt  động của tập thể. Vì vậy, đổi mới phương  pháp tổ chức HDGDNGLL phải kiên quyết  khắc phục tính áp đặt, bao biện, làm thay học  sinh. Cụ thể là:

 - Phải đưa học sinh vào những tình  huống cụ thể với những công việc được giao cụ thể. Có như vậy mới giúp các em có điều  kiện trưởng thành.

 - Phát huy cao độ khả năng của đội ngũ  cán bộ lớp, đồng thời khéo léo lôi cuốn mọi  thành viên trong lớp cùng tham gia vào các  khâu của qui trình hoạt động.

3.3. Đổi mới phương pháp tổ chức  HDGDNGLL theo phương hướng tăng  cường vận dụng thiết bị và phương tiện dạy  học các môn học. 

 - Trong điều kiện hiện nay, việc huy  động sử dụng các thiết bị và phương tiện  dạy học của một số môn vào hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp là cách làm thể hiện  sự sáng tạo và linh hoạt. Những phương tiện dạy học của các môn học được dùng cho  HĐGĐNGLL có thể là: bản đồ giáo khoa, tranh ảnh, băng hình, sơ đồ biểu bảng.

 - Các phương tiện và thiết bị dạy học có  thể có sẵn ở trường hoặc do giáo viên làm,  hoặc học sinh sưu tầm được. Vì vậy với bất  kỳ hoạt động nào khi tổ chức thực hiện cũng  phải phối hợp nhiều loại thiết bị và phương  tiện dạy học từ nhiều nguồn. 

3.4. Đổi mới đánh giá kết quả hoạt động  cũng là yêu cầu cần thiết trong quá trình đổi  mới phương pháp tổ chức HĐGDNGLL. 

 - Khi đánh giá phải so sánh mục tiêu, đối  chiếu với mục tiêu để xem xét mức độ hoạt  động của học sinh. Bởi vì đánh giá là hình  thức giúp học sinh tự nhìn nhận những tiến  bộ cũng như những tồn tại cần khắc phục  trong quá trình tham gia và điều khiển hoạt  động. 

 - Đánh giá hoạt động cần nhấn mạnh kỹ  năng và hành vi, coi đó là yêu cầu cơ bản cần  đạt được trong hoạt động. Học sinh được chủ  động tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau. 

4.Một số phương pháp tổ chức HĐGDNGLL cụ thể

4.1. Phương pháp tổ chức câu lạc bộ 

Câu lạc bộ là một hình thức hoạt động  theo lứa tuổi do Đoàn thanh niên tổ chức và  quản lí. Mục đích của câu lạc bộ là: 

 - Tuyên truyền, nâng cao nhận thức và  giáo dục đạo đức, truyền thống cho học sinh. 

 - Tạo điều kiện cho học sinh giao tiếp, ứng xử, vui chơi giải tri lành mạnh. Bày tỏ  quan điểm, tâm tư nguyện vọng trong học  tập và cuộc sống.

 - Giúp các em giải quyết các vấn đề khó  khăn, vướng mắc trong học tập, lao động và  trong cuộc sống hàng ngày . . .

 - Phương pháp tổ chức câu lạc bộ có thể  thực hiện theo qui trình sau: 

Bước 1: Chuẩn bị nội dung và hình thức  hoạt động câu lạc bộ tương ứng với các chủ  điểm hàng tháng.

Bước 2: Lập kế hoạch triển khai hoạt  động câu lạc bộ, phân công trách nhiệm.

 - Xác định thời gian tổ chức câu lạc bộ. 

 - Thông báo rộng rãi đến từng thành viên  được phân công công việc và thành viên câu  lạc bộ.

Bước 3: Tổ chức thực hiện kế hoạch đã  định.

 - Các thành viên đã được phân công  trách nhiệm khẩn trương hoàn thành công  việc được giao. 

 - Trân trọng những sáng kiến dù nhỏcủa  mỗi thành viên. 

 - Linh hoạt điều chỉnh các nội dung hoạt  động sao cho phù hợp với điều kiện cụ thể.

 - Nhanh chóng giải quyết những yêu cầu  phát sinh. 

Bước 4: Tổ chức hoạt động theo chương  trình, nội dung đã định.

 - Khai mạc: Tuyên bố lí do, giới thiệu  đại biểu, giới thiệu chương trình. 

 - Từng bước tiến hành các nội dung hoạt  động theo chươngtrình, xen kẽ các nội dung  sao cho buổi sinh hoạt sôi nổi, hấp dẫn, tránh  nhàm chán, đảm bảo thời gian qui định. 

4.2: Phương pháp tổ chức hội thi

Mục đích hội thi: 

 - Góp phần bồi dưỡng cho các em động  cơ học tập tích cực, kích thích hứng thú nhận  thức. 

 - Phát hiện, bồi dưỡng các em có năng  khiếu. phát huy tính sáng tạo, độc lập suy  nghĩ.

 - Góp phần nâng cao đời sống văn hóa,  bồi dưỡng, phát triển và hoàn thiện nhân  cách của học sinh trong nhà trường.

Tổ chức hội thi là một hình thức kiểm  tra, đánh giá trình độ, nghiệp vụ tổ chức hoạt  động dạy học của giáo viên.Tổ chức hội thi  còn là hình thức kiểm tra, đánh giá kết quả  học tập, rèn luyện tu dưỡng của học sinh. 

Cách tiến hành và tổ chức hội thi: 

Bước 1: Xác định chủ đề, mục tiêu, nội  dung hội thi và đặt tên cho hội thi. 

Căn cứ vào nhiệm vụ năm học, nội đung  và chương trình HĐGDNGLL, nhu cầu và  nguyện vọng của học sinh để lựa chọn chủ  đề hội thi, đặt tên cho hội thi, xác định mục  tiêu, nội dung hội thi. (ví dụ: Thi tìm hiểu về  HIV/AIDS, lấy chủ đề “Em cũng góp phần  chống HIVIAIDS”. . . ) 

Bước 2: Xác định thời gian và địa điểm  tổ chức hội thi. 

Sau khi lựa chọn chủ đề hội thi, cần xác  định thời điểm tổ chức hội thi. Thời điểm tổ  chức hội thi thường được chọn vào những có  ý nghĩa lịch sử hoặc ngày cao điểm của một  đợt thi đua, một đợt hoạt động theo chủ đề,  chủ điểm (20/11 , 22/12, 3/2 . . . ), hoặc những  ngày kỉ niệm: Thành lập trường. ngày truyền  thống địa phương hoặc tháng an toàn giao  thông, tháng vì người nghèo..

Bước 3. Tổ chức công tác thông tin.  Tuyên truyền, vận động cho hội thi. 

Để tổ chức hội thi đạt được mục tiêu  giáo dục, cần phải làm tốt công tác thông tin tuyên truyền. Cần phải thông báo cụ thể chủ  đề, nội dung, mục đích và yêu cầu hội thi tới  toàn thể giáo viên và học sinh trước khi tổ  chức hội thi một thời gian thích hợp để các  em có thời gian chuẩn bị và luyện tập. 

Bước 4: Thành lập ban tổ chức hội thi:

Thông thường ban tổ chức gồm có: 

 - Trưởng ban: Chịu trách nhiệm điều  hành chung toàn bộ các hoạt động của hội  thi. 

 - Các phó ban: Phụ trách cơ sở vật chất,  chỉ đạo nghệ thuật (thiết kế nội dung thi, các  môn thi, màn trình diễn, hệ thống câu hỏi và  đáp án. . . ) 

Ban tổ chức có trách nhiệm thành lập ban giám khảo hội thi. Số lượng thành phần  ban giám khảo tùy thuộc vào qui mô hội thi. Thông thường, thành viên ban giám khảo là  những chuyên gia trong lĩnh vực liên quan  đến hội thi. Ngoài ra ban tổ chức cũng cần  cử thư kí hội thi và người dẫn chương trình. 

Bước 5: Thiết kế nội dung chương trình hội thi 

Bước 6: Dự trù kinh phí, chuẩn bị cơ sở  vật chất. . . cho hội thi 

Bước 7: Tổ chức hội thi : 

Trước khi tiến hành hội thi: 

 - Tạo bầu không khí sôi nổi, phấn khởi  cho hội thi qua các phương tiện thông tin  đại chúng và các phương tiện hỗ trợ khác:  băng rôn, biểu ngữ, cờ, các phương tiện âm thanh …

 - Kiểm tra toàn bộ công tác chuẩn bị của  lớp, khối tham gia, công tác chuẩn bị của các  tiểu ban, của ban giám khảo.

 - Kiểm tra cơ sở vật chất, trang thiết bị.  loa máy, sân khấu, phần thưởng

 - Thông báo chương trình hội thi tới các  thành phần tham dự hội thi. 

 - Họp ban giám khảo để phổ biến biểu  điểm, qui cách chấm và tính điểm. xác định  các yêu cầu đối với ban giám khảo và qui  trình hoạt động của ban giám khảo hội thi.

Sau khi đã hoàn tất các công việc, hội  thi được tiến hành theo chương trình đã định: 

 - Khai mạc hội thi: Tuyên bố lí do, giới  thiệu đại biểu, giới thiệu danh sách các đơn  vị, cá nhân, giới thiệu ban giám khảo, thông  báo chương trình hội thi. 

 - Phần tự giới thiệu hoặc ra mắt các đội  thi hoặc toàn đoàn dự thi.

 - Tiến hành hội thi. 

Bước 8: Kết thúc hội thi:

 - Ban tổ chức công bố kết quả, tổng kết,  đánh giá hội thi.

 - Trao giải thưởng hội thi, cảm ơn các  đại biểu, các nhà tài trợ hội thi .

- Rút kinh nghiệm, thông báo về những  công việc sắp tới, dặn dò học sinh. .

 - Kết thúc hội thi trong không khí hân  hoan, phấn khởi.

 4.3. Phương pháp thảo luận chuyên đề

 Mục đích thảo luận:

             - Giúp học sinh có cơ hội được cùng  nhau chia sẻ, trao đổi thông tin, hợp tác để  giải quyết các vấn đề, thông qua đó giúp  nhau hiểu một cách đúng đắn những vấn đề  được thảo luận.

          - Giúpcho học sinh có cơ hội được bày  tỏ những ý kiến, những quan điểm của mình  một cách dân chủ, tự tin để kiểm chứng hay  để tự khẳng định và tự điều chỉnh. 

- Hình thành và phát triển cho học sinh  kĩ năng trình bày trước tập thể, biết thuyết  phục người khác, biết bảo vệ chính kiến của  mình, biết lắng nghe và chia sẻ, biết hợp tác.

  Thảo luận chuyền đề cần phải thực hiện  theo các bước sau: 

Bước 1: Định hướng cho thảo luận: 

- Đặt tên cho chủ đề hay chuyên đề thảo  luận.

- Các nội dung cần thảo luận. 

- Hình thức thảo luận (theo lớp hay theo  nhóm).

- Ấn định thời gian thảo luận. 

Bước 2: Chuẩn bị cho thảo luận

 Đối với giáo viên: 

- Thông báo nội dung cần thảo luận cho  toàn lớp. 

- Gợi ý những tài liệu cần thiết cho học  sinh nghiên cứu, tham khảo để chuẩn bị cho  thảo luận. 

- Thông báo về thời gian, kế hoạch tổ  chức hoạt động. 

- Giao trách nhiệm cho cán bộ lớp và  triển khai tổ chức hội thảo. 

- Họp cán bộ lớp để kiểm tra, rà sót các  nội dung công tác, giải quyết những vấn đề  khó khăn.

 Đối với học sinh:

 - Cán bộ lớp xây dựng kế hoạch thảo  luận và gợi ý về nội dung thảo luận cho các  bạn chuẩn bị. 

- Hướng dẫn các thành viên nghiên cứu  tài liệu để chuẩn bị nội dung cho thảo luận, có thể phân công, giao nhiệm vụ cho các tổ, nhóm, cá nhân theo sở thích, tự nguyện hay  bắt buộc.

 - Phân công các nhiệm vụ khác như  trang trí, dẫn chương trình, chuẩn bị cơ sở  vất chất, văn nghệ, mời đại biểu.

 - Cử người điều khiển thảo luận, cần chú  ý đến những người có khả năng ứng xử tốt. 

- Chuẩn bị một số tiết mục văn nghệ để  xen kẽ khi thảo luận.

 - Họp báo cáo kết quả chuẩn bị với giáo  viên trước ngày tổ chức thảo luận, kịp thời  giải quyết những vướng mắc (nếu có). 

Bước 3: Tiến hành thảo luận

- Người dẫn chương trình tuyên bố lí do,  giới thiệu đại biểu.

 - Người điều khiển thông báo chương  trình thảo luận, nêu các vấn đề cần thảo luận. 

- Tiến hành thảo luậnnêu. Người điều khiển khéo léo dẫn dắt, điều  khiển, khêu gợi sự mạnh dạn, tích cực của  mọi người tham gia để thảo luận sôi nổi và  có hiệu quả. 

- Xen kẽ một số tiết mục văn nghệ. 

- Khi gặp khó khăn, có thể có sự tham  gia của các cố vấn hay giáo viên chủ nhiệm:  Gợi ý, nêu lên các vấn đề hay hướng dẫn  để giúp học sinh thảo luận sôi nổi và đúng  hướng. 

Bước 4: Kết thúc thảo luận 

Người điều khiển tổng kết kết quả thảo  luận.

- Mời giáo viên nhận xét, đánh giá và  đính hướng cho các hoạt động kế tiếp.

 - Kết thúc thảo luận trong tiếng nhạc sôi  động hay một bài hát tập thể vui nhộn. 

Để thực hiện được phương hướng đổi  mới, đòi hỏi GV phải nắm chắc các kỹ năng  sau: kỹ năng quan sát, kỹ năng đặt câu hỏi,  kỹ năng giao bài tập, kỹ năng phản hồi, kỹ  năng trình bày, kỹ năng lắng nghe, kỹ năng  giao tiếp, kỹ năng kiên định, kỹ năng hợp  tác, kỹ năng tìm kiếm sự hỗ trợ, kỹ năng ra  quyết định và giải quyết vấn đề, kỹ năng tự  nhận thức . . . 

Tóm lại, đổi mới phương pháp tổ chức  HĐGDNGLL phù hợp với yêu cầu phát  triển của xã hội hiện nay là một yêu cầu tất  yếu, là việc làm cần thiết trong quá trình đổi  mới giáo dục phổ thông. Đặc biệt thông qua  HĐGDNGLL, các kỹ năng sống của học  sinh được hình thành và phát triển.